Jan Vugts

Jan Vugts is in Tilburg jarenlang betrokken geweest bij de Stedenband Tilburg Matagalpa. Het lukte om de gemeente Tilburg te overtuigen van het belang van de Stedenband voor de Tilburgse bevolking en voor de bewoners van Matagalpa. Onder andere op het gebied van onderwijs en infrastructuur werden allerlei initiatieven ontwikkeld. In zijn eigen bedrijf werkte hij samen met Nicaraguaanse koffieboeren. Het gebrek aan politiek ruimte en keuzes die daardoor gemaakt werden, deden hem beging 2023 besluiten te stoppen met de Stedenband.

Opgroeien op de boerderij

Jan werd in 1959 geboren op een boerderij in Haaren. Zijn ouders hadden een gemengd bedrijf. Jan had twee broers en een zus, maar er was niemand die het bedrijf wilde voortzetten. Jan is jarenlang katholiek misdienaar geweest, maar stopte toen hij niet meer geloofde. De missiewandeltocht was een jaarlijks ritueel waar hij wel met plezier op terugkeek.

Studie economie in Tilburg

Hij ging in Vught naar het atheneum. In 1978 ging hij economie studeren aan de Katholieke Hogeschool Tilburg, KHT, zonder al te zeer politieke inspiratie, maar uit praktische overwegingen.
In 1986 stopte hij met zijn studie en pakte die later in 1990 weer op. Pas in 1994 rondde hij zijn studie af met een afstudeerscriptie over de bananenproductie in Costa Rica.

Oprichting Guatemala werkgroep

Jan nam in 1978 deel aan een leergang met het thema Latijns- Amerika bij het Instituut voor Ontwikkelingsvraagstukken, verbonden aan de Katholieke Hogeschool Tilburg (KHT). Waarom hij koos voor dit thema en niet voor één van de andere thema’s, kan hij zich niet meer herinneren. Maar deze keuze lijkt van grote invloed te zijn geweest op vele activiteiten die hij in het vervolg van zijn leven ondernam, tot op de dag van vandaag. Er waren twee inspirerende begeleiders met ervaring in Guatemala. Jan is na de leergang lid geworden van de Guatemala Werkgroep Tilburg. De werkgroep was aangesloten bij het landelijke Komitee. De Guatemala Werkgroep Tilburg verbreedde haar werkterrein begin jaren ’80 en veranderde haar naam in Midden-Amerika-Komitee.

Nicaragua in beeld

In 1983 was er bij de Werkgroep Politieke Economie op de KHT behoefte om wat met Nicaragua te gaan doen. Dit resulteerde in de organisatie van een Nicaragua-week in oktober van dat jaar. Bij de organisatie was ook het Midden-Amerika-Komitee betrokken. In mei 1984 werd de Stichting Samenwerking Tilburg Nicaragua (SSTN) opgericht.

Jan ging in de zomer van 1984 voor het eerst naar Matagalpa, onder andere om de komst van een bouwploeg voor een kleuterschool voor te bereiden. Hij vertegenwoordigde de SSTN in Matagalpa en was tijdens dit verblijf ook nog ruim drie weken tolk/begeleider van een koffieplukbrigade die was georganiseerd vanuit het Nicaragua Komitee Nederland. In 1986 ging hij met een Nederlandse solidariteitsbrigade naar Cuba. De sfeer op het eiland was geweldig, maar bij het functioneren van de planeconomie kon je toen ook al vraagtekens zetten. Hij ging vervolgens voor de duur van tien maanden naar Nicaragua.

Na terugkeer in Nederland bleef Jan actief als vrijwilliger bij de stedenband. In die jaren zette hij zich met alle andere vrijwilligers hard in om de stedenband officieel erkend te krijgen door het gemeentebestuur van Tilburg. In 1988 lukte dit ondanks tegenstemmen van de VVD raadsleden en van een deel van de CDA raadsleden.

Er waren verkiezingen in februari 1990 in Nicaragua en in de zomer van dat jaar ging Jan opnieuw naar Matagalpa, waar ook de rechtse UNO-alliantie had gewonnen. Er werd na debatten besloten door te gaan, deels met andere partners zoals het Colectivo de Mujeres de Matagalpa en de Movimiento Comunal. De eerste problemen kwamen meteen toen de nieuwe rechtse burgemeester, in tegenspraak met het projectdocument opgesteld door het vorige gemeentebestuur, inkomsten wilde halen uit belastingheffing op een rioolsysteem dat met steun vanuit Tilburg werd aangelegd.

In juli 1993 brachten dertien Tilburgers een werkbezoek van drie weken aan Matagalpa. Jan was ‘delegatieleider’. Een van de deelnemers aan het bezoek was Frans Couwenberg, op dat moment adjunct-directeur van SIO Hoogvenne. Mede door zijn inzet werd er vanaf 1995 iedere twee jaar een bezoek aan Matagalpa gebracht door een Tilburgse delegatie. Steeds was een flink deel van de delegatie werkzaam in het onderwijs.

Ver(?)antwoord

Nadat Jan was gestopt met zijn werk als coördinator voor de Stedenband ging hij als freelancer aan de slag en in februari 1998 startte hij als ZZP’er. Zijn eigen bedrijf kreeg de naam Bureau Ver(?)antwoord en ging zich bezighouden met thema’s als eerlijke handel en anders-globalisering.
Binnen het thema eerlijke handel organiseerde Bureau Ver(?)antwoord in 2006 en 2008 een koffiereis naar Nicaragua. Jan reisde in 2006 de eerste tien dagen met de deelnemers mee. Tijdens hun bezoek aan Nicaragua plukten de deelnemers koffie en kregen zij informatie over de voordelen voor de kleine koffieboeren van verkoop van hun koffie onder de voorwaarden van Max Havelaar.

In de loop van 2007 stopte Jan als vrijwilliger bij de Stedenband. Naast andere redenen was de directe aanleiding de beslissing van de SSTN om deel te gaan nemen aan het programma Caminando Juntos van het Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland-Nicaragua (LBSNN) en HIVOS. In dat programma was er zeer veel aandacht voor de Milleniumdoelen en de SSTN zou flinke inspanningen gaan leveren om die doelen onder de aandacht te brengen van de Tilburgse bevolking. En dat ook nog op een zeer pragmatische wijze.

In de jaren daarna werkte Jan vanuit Bureau Ver(?)antwoord nog wel regelmatig samen met de SSTN met de verkoop van koffie met het Max Havelaar keurmerk bij diverse festivals en het geven van voorlichting aan Tilburgers over de problematiek van kleine koffieboeren en arbeiders op koffieplantages in Nicaragua. Na een aantal jaren werd Jan weer vrijwilliger bij de stedenband tussen Tilburg en Matagalpa. Nu bij de in de tussentijd opgerichte koffiewerkgroep.

Ommekeer

In april 2018 was Jan weer in Nicaragua. Hij kwam daar aan enkele dagen nadat er flinke sociale onrust in het land was uitgebroken. Medio mei ging hij weer terug naar Nederland maar de ontwikkelingen in Nicaragua bleven hem erg bezighouden. Hij twijfelde jarenlang over de vraag wat te doen. In het voorjaar van 2023 besloot hij om te stoppen met zijn vrijwilligerswerk voor de stedenband. ‘Voor mij is het informeren van de Tilburgse bevolking over de situatie in Nicaragua altijd een wezenlijk onderdeel geweest van de stedenband. Bij de ondersteuning van partners in Matagalpa zijn de ontwikkelingen op nationaal niveau van belang. Het besluit om daarover niet meer te publiceren was de spreekwoordelijke druppel die mij deed besluiten te stoppen.’

Jan is zichtbaar aangedaan door zijn besluit, en het opzeggen van een relatie waar hij zoveel jaar zo intensief in gewerkt heeft.

De moeite waard voor hen en voor mezelf

Of het ook ‘voor hen’ de moeite waard is geweest vindt Jan moeilijker te beantwoorden. ‘Voor de duizenden mensen die in een of andere vorm steun ontvingen was dit natuurlijk van belang. Zij waren ons daar dankbaar voor en die dankbaarheid staken ze niet onder stoelen of banken. Met bedankjes in de vorm van grootse openingen van nieuwe leslokalen compleet met muziek, dansvoorstellingen, gedichten en lekker eten. En oorkondes waarin je de hemel in wordt geprezen. Hoe bekenden van mij die zich actief hebben ingezet in de strijd tegen Somoza en de wederopbouw van het land nu terugkijken op al hun opofferingen en inspanningen weet ik niet.’

‘Voor mezelf is het zeker de moeite waard geweest. Ik heb er heel veel van geleerd. Vooral het samenwerken met heel veel verschillende mensen, zowel in Tilburg als in Matagalpa was uiteindelijk heel leerzaam. De mooiste periodes waren de negen maanden van oktober 1986 tot juni 1987 als vertegenwoordiger van de stedenband in Matagalpa en de acties voor de slachtoffers van de orkaan Mitch in november en december 1998. Als vertegenwoordiger in Matagalpa was ik zeer nauw betrokken bij de inrichting, opening en het functioneren van een comedor popular, een volkseethuisje. Dit was een initiatief van het comité van de moeders van helden en martelaren. Ik was van zeer nabij deelgenoot van het geluk, het verdriet en de problemen van deze vrouwen.’

‘Bij de activiteiten na de orkaan Mitch kwam er heel veel energie vrij in Tilburg en werden er vanuit de SSTN maar ook spontaan heel veel initiatieven ontplooid om geld in te zamelen voor de slachtoffers van de orkaan in de regio Matagalpa. Het was heel fijn om deze ‘actielawine’ mee te maken.’

‘Maar het was natuurlijk niet alleen maar leuk. Het was ook vaak gewoon hard werken, volhouden, doorgaan, nog eens overleggen, compromissen sluiten en teleurstellingen verwerken.’